Dış Kaynaklı Proje Süreçleri Yönetim Sistemi
Kıraç demirel F., Dağdelen A., Şahan Y. (Danışman (Yürütücü Gerçek Kişi Olan Projede))
Dut meyvesi; Urticales takımından Moraceae familyasına ait Morus cinsine bağlıdır. Dünyada belli başlı 12 türü bulunmaktadır. Meyvesinden yararlanılan dutlar; Morus alba L., Morus nigra L. ve Morus rubra L. türleridir. Dut bitkisinin ipek böcekçiliğinde kullanılması ve ekolojik isteğinin diğer meyveli ağaçlara göre daha az olması sebebiyle bütün dünyada geniş yayılım gösteren bir bitkidir. Dut bitkisinin meyve, yaprak gibi kısımları farklı amaçlarla dünya genelinde kullanılmaktadır. Dut yaprakları (Folium mori) (FM) dünya genelinde ipekböcekçiliğinde hayvan yemi olarak değerlendirilmektedir. Dut yaprağında mikro ve makro düzeyde besin öğeleri bulunmakla birlikte protein oranının yüksek olması (%18 -28) ve çeşitli biyoaktif bileşikleri (DNJ, GABA, flavonoidler) ihtiva etmesi sebebiyle son yıllarda çay ve tıbbi aromatik bitki olarak kullanımı artmıştır. Çin geleneksel tıp uygulamalarında FM’nin öksürüğü ve akciğer kuruluğunu hafifletmek, akciğeri etkili bir şekilde nemlendirmek, baş dönmesi ve baş ağrılarını tedavi etmek, kanamayı durdurmak ve kan şekerini dengelemek gibi farklı amaçlarla tercih edilmiştir. Son yapılan bilimsel çalışmalarda ise FM ve biyoaktif bileşenleri içeren ekstraktlarının antihiperglisemik, antihipertansif, nöroprotektif, antimikrobiyal, antidiyabetik, anti obezite, antioksidan, antienflamatuar, anti-tümör, anti-aterosklerotik ve hipoglisemik dahil olmak üzere çeşitli biyolojik aktivitelere sahip olduğu bulunmuştur. Bunlar arasında iminosugarlar (biyoaktif polihidroksile alkaloidler sınıfı), dut yapraklarının iddia edilen sağlık yararlarına kilit katkıda bulunanlar olarak kabul edilmiştir. Bitkilerde, iminosugarlar yaygın olarak ikincil metabolitler olarak bulunur; moleküler yapıları, halka yapısındaki oksijen atomunun yerini alan azot atomu hariç şekerlerinkine benzerdir. Dut yapraklarında iminosugarların varlığına ilişkin 1-deoksinojirimisin (DNJ) bileşeninin moleküler yapısını tanımlamıştır. DNJ, düşük oluşumuna rağmen dut yapraklarının anti-diyabetik etkisine kilit katkıda bulunan bileşenlerden biri olarak kabul edilmiştir. Dut yaprakları üzerine yapılan araştırmalar temel olarak kimyasal bileşim, fizyolojik etki ve dut yaprağında bulunan biyokatif bileşenlerin aktivitesine odaklanmaktadır ve dut yaprağı ekstraktlarının gıda muhafazasında kullanımı üzerine çok az çalışma bulunmaktadır. Aynı zamanda taze meyve gibi çabuk bozulabilir gıdaların kaplanmasına yönelik birçok doğal bileşenin kullanımı görülmektedir. Ancak dut yaprağı içeren kaplama materyalini antidiyabetik aktiviteyle birleştiren bir çalışmaya literatürde rastlanmamıştır.
2023 yılı aralık ayında T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Türkiye'nin Bilim ve Teknoloji Yol Haritası olarak nitelendirebileceği Stratejik Öncelikli Ürün Listesi yayınlanmıştır. İlgili kaynağın Ek-2: Teknolojik Alanlar Listesi’nde 255. maddesinde “Yeni nesil gıda işleme, paketleme ve saklama teknolojileri” öncelikli teknolojik alan olarak belirtilmektedir. Ayrıca T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji Bütçe Başkanlığı 2024-2028 dönemine ait 12. Kalkınma Planında Öncelikli Alanlar ilan edilmiştir. 495.3. maddesinde ‘Gıda kayıp ve israfının önlenmesine yönelik farkındalık artırma çalışmaları yapılacaktır.’ İfadesi yer almaktadır. Proje ile yeni nesil paketleme ve saklama materyalinin ülkemizin güncel kalkınma ve sürdürülebilirlik hedefleriyle birebir uyumlu olduğu ve gıda kayıp ve israfına yönelik farkındalık oluşturabileceği düşünülmektedir.
Projenin amacı, dut yaprağının tüketimini en az dut meyvesi kadar yaygın hale getirmek için dut yaprağından fonksiyonel bir kullanım alanı oluşturarak değerlendirmektir. Çalışmada ipek fibroini baz biyomateryal ve dut yaprağı ekstraktları ise biyoaktif bileşen olarak kullanılıp kaplama çözeltisi hazırlanacaktır. Şeker miktarı ve glisemik indeksi yüksek olan kara siyah üzüm ve yeşil beyaz üzüm meyveleri kaplama çözeltisine daldırarak kaplama uygulanacaktır. Kaplama işleminin seçilen gıdalara etkisini görebilmek için biyoaktivite, antidiyabetik ve raf ömrü analizleri yapılacaktır.